Recensie 'De tatoeëerder van Auschwitz' (Heather Morris)

Titel: ​De tatoeëerder van Auschwitz
​Auteur: Heather Morris
​Uitgeverij: HarperCollins
Jaar van uitgave: 2018
​​Aantal bladzijdes: 307
 
In april 1942 wordt een jonge Slowaakse Jood naar Auschwitz gedeporteerd. Lale Sokolov staat vanaf dan bekend als gevangene 32407. De SS-officieren benoemen hem tot 'Tätowierer', tatoeëerder. Tweeënhalf jaar lang is hij degene die van duizenden gevangenen een nummer moet maken. Zoals van Gita, vanaf dan gevangene 34902. Terwijl hij gedwongen wordt haar te brandmerken, kerft zij haar naam voor altijd in zijn hart. Na drie jaar wordt Gita op dodenmars gestuurd en komt Lale in een ander kamp terecht. Beiden weten te ontsnappen en gaan op zoek naar elkaar. Gedurende zeventig jaar zwijgen Lale en Gita over het begin van hun relatie. Pas na Gita's dood durft Lale hun uitzonderlijke overleversverhaal te delen.
 
De tatoeëerder van Auschwitz toont de moed van twee jonge mensen en de kracht van liefde onder de meest extreme omstandigheden.

Iedereen weet dat er afgrijselijke dingen in Auschwitz zijn gebeurd. Een waargebeurd verhaal dat zich daar afspeelt, kan niet anders dan aangrijpend zijn. En dat is zo. De tatoeëerder van Auschwitz verhaalt over verschrikkelijke dingen. Mensen doen elkaar dingen aan waar je met je verstand niet bij kan. Maar dit gebeurde echt. Sterker nog: deze dingen gebeuren op veel plaatsen in de wereld nog stééds. Daar laat dit boek je weer even bij stilstaan. Soms is dat, in de veiligheid van ons eigen Nederland, weleens makkelijk te vergeten.
 
De tatoeëerder van Auschwitz is zoals je mag verwachten een aangrijpend verhaal. En tóch had ik daar meer van verwacht. Ik ben geen lezer die snel geëmotioneerd raakt, maar juist bij zo’n onderwerp had ik dat toch verwacht. Had ik dat eigenlijk gehoopt, omdat het je dan écht raakt. En dat deed het helaas niet. Er kwam geen brok in mijn keel, geen tranen in mijn ogen.
Waar ligt dat aan? Ben ik zo onverschillig? Of is de auteur er niet in geslaagd om het verhaal dusdanig over te brengen dat het echt mijn hart verscheurde, dat ik het verhaal nimmer zou vergeten? Het laatste, denk ik. De auteur heeft de gebeurtenissen met een zekere afstandelijkheid neergezet. Het voelt alsof ze niet genoeg in de huid van de hoofdpersonen kon kruipen en het haar niet lukte om hun gevoelens goed weer te geven. De enige keer dat ik echt emotie proefde, was in het nawoord. Toen ze omschreef hoe het was om Lale zijn levensverhaal te horen vertellen. Dat was de enige keer dat ik een brok in mijn keel kreeg. Toen spatten de emoties wél van het papier. Stel je eens voor dat ze dat ook tijdens de rest van het boek had gedaan… dan had ze het verhaal in mijn hart kunnen beitelen. Maar dat is helaas niet gelukt.
 
De afstandelijkheid zorgde er, samen met de fragmentarische vorm, voor dat ik me niet helemaal in het verhaal kon verliezen. Er ontstond een verslag van gebeurtenissen, een samenvatting. Het was te duidelijk te merken dat iemands herinneringen waren opgeschreven en daarna in de goede volgorde waren gezet, in plaats van dat je alles met de hoofdpersonen meebeleefde. 
Deze vorm heeft natuurlijk ook een ander effect: namelijk dat het makkelijker te behappen is voor publiek dat een onderwerp als dit te heftig vindt. Zo kunnen zij toch over een zwaar onderwerp lezen. De keuze voor deze vorm is daardoor niet per definitie verkeerd, maar het verhaal greep mij veel minder aan dan verwacht. De dingen die in Auschwitz en andere concentratiekampen gebeurden zijn gruwelijk, daar mag je om huilen en daar mag je nachtmerries door krijgen. En als zoiets niet gebeurt – dan voelt het alsof de missie slechts deels geslaagd is.
 
Mensen bewust maken over wat er in deze verschrikkelijke kampen gebeurde, was natuurlijk niet het hoofddoel van dit boek. De liefde tussen twee gevangenen stond centraal, en de risico’s die zij namen om toch iets voor anderen te kunnen betekenen. Dit kwam mooi naar voren. Het was bijzonder om te lezen hoe ze in hun erbarmelijke omstandigheden hun best deden om toch iets voor anderen te betekenen en doordat je weet dat dit verhaal echt gebeurd is, ben je extra verwonderd over de risico’s die ze durfden te nemen of de bizarre manieren waarop ze soms aan de dood ontkwamen.
 
Door de toegankelijke schrijfstijl, de razende vaart waarmee het verhaal verteld wordt en de gebeurtenissen die zeker je aandacht vasthouden, leest het boek makkelijk weg. Ondanks de afstandelijkheid verschaft het boek de lezers een goed beeld van hoe het eraan toeging in Auschwitz en hoe liefde waarlijk een lichtpuntje in een donker leven kan zijn. Toch zorgde het uitblijven van een brok in de keel en vochtige ogen ervoor dat ik met een gevoel van onvrede terugkijk. Er had meer uit Lales verhaal gehaald kunnen worden.